De verkeerde bak

Op de grond ligt een vrouw te stralen. Ze is dood, of eigenlijk: nooit geboren. Ze is ook geen vrouw, maar een man. Mijn ongeboren broer, de miskraam die mijn moeder kreeg voordat ik en mijn vier jaar oudere zus het levenslicht zagen. De miskraam lacht omdat het ‘oké’ is, hij heeft het goed daar, hij hoort bij de doden, wij bij de levenden, zegt hij daarmee. Mijn ‘vader’ en ‘moeder’ zitten beiden geknield bij de miskraam. ‘Ik’ sta een heel eind verderop en word niet gezien. Mijn ouders zijn innerlijk afwezig, afgeleid door groot verdriet, ondertitelt de therapeut. Dit verbaast me. Toen ik mijn vader eens vroeg naar die miskraam, moest hij behoorlijk graven: natuurlijk was het verdrietig, maar het leven ging door. Mijn moeder kan ik het niet meer vragen, zij overleed op mijn 10e - een open wond, even groots als weggemoffeld. Deze familieopstelling concludeert: ja, er is aandacht voor mij, maar diep van binnen... níet – mijn ouders zijn volledig gefocust op hun verdriet.

‘Heb je in het dagelijks leven moeite met in de spotlight staan, vind je het onwennig als alle ogen op je zijn gericht?’ vraagt de systemisch therapeut. ‘Nou, behóórlijk!’ roep ik inwendig, dit is absoluut een thema voor mij. ‘Het is, zeg maar, niet mijn hobby nee,' reageer ik tam. Dat komt, zegt de therapeut, omdat ik al die aandacht nooit heb gehad, ik ben het niet gewend. Hm. ‘Dát herken ik niet hoor,’ pruttel ik, ‘mijn ouders waren juist superlief en beschikbaar voor me.’ Hij schudt zijn hoofd. Misschien leek het in de dagelijkse praktijk niet aan de hand, zegt de therapeut, maar dit is wél wat er op het diepste niveau gebeurde. Punt. Eh, oké...

We gaan verder. Ik zie hoe mijn vader richting mijn moeder beweegt, dit voelt kloppend: de kans bestaat dat mijn vader innerlijk nog altijd naast mijn moeder staat, hij heeft haar - en hoe het had kunnen zijn – volgens mij nooit echt losgelaten. De rest van de sessie blijft hij dan ook drentelen; rusteloos schuifelt hij door de ruimte, zoekend. Ik voel herkenning, het ontroert me. Kan het daarbij zijn dat mijn vader in de verkeerde bak staat, stelt de therapeut hardop de vraag, heeft hij mogelijk voor zijn ouders gezorgd vroeger?

De therapeut herhaalt dat niet zozeer het vroegtijdig verliezen van mijn moeder ‘het probleem’ is in mijn leven: nee, mijn ouders waren innerlijk altijd te afwezig om mij te zien. Blijkt uit deze opstelling tenminste. Núl herkenning bij mij, en ik reageer – wederom inwendig – als door een wesp gestoken: mijn ouders worden onterecht aangevallen en ik wil ze verdedigen. Tegelijkertijd... ik heb met mezelf afgesproken hiervoor open te staan, en dus puf ik mijn weerstand weg als een wee en concentreer me op mijn nieuwe instructies: ik moet contact maken met mijn ongeboren broer op de vloer. Hij begint meteen te lachen, en ik kan niet anders dan meelachen. Grotendeels uit ongemak overigens, maar soit. Jullie zouden veel plezier met elkaar gehad hebben, voice-overt de therapeut plechtig. Zijn advies? Elke keer dat ik me eenzaam voel, moet ik denken aan dit beeld, van die stralende broer waarmee ik zo connect, dat beeld kan me kracht geven. Ik neem 't mee.

Mijn moeder nadert langzaam, ze wil ‘meespelen’. Ook al in de 'verkeerde bak’ concludeert de therapeut: 'Je moeder is nooit volwassen geworden.' Ja hehe, omdat ze veel te vroeg doodging natuurlijk, kaats ik in mijn hoofd terug. (Humor is mijn favoriete afweermechanisme) Later tijdens de lunch verklaart de dame die mijn moeder representeerde dat ze zich vooral ‘speels’ voelde, als een gezellige, verrassende, warme vrouw. Een beeld dat volledig overeenkomt met de herinnering aan mijn moeder. Oftewel: dit ‘resoneert’. Als een dolle!

Terug naar de opstelling.

Nu het verdriet om de lachende miskraam een plek heeft gekregen, gebeurt er weer wat: mijn ouders, met name mijn vader, maar zeker óók mijn moeder vanuit de dood, blijven me claimen. Ze zijn behoeftig, zegt de therapeut, omdat zij in de verkeerde bak zijn beland en meer voor hun ouders hebben gezorgd, dan hun ouders voor hen. Die achterstallige behoefte halen ze...  bij mij. Dead or alive, zowel mijn vader als mijn moeder blijven aan me kleven, waar ik ook ga in het leslokaal, ze schuifelen me achterna, waardoor ik steeds een stap achteruit moet zetten.

‘Heb je wel eens moeite om je grenzen te bepalen?’ gooit de therapeut me voor de voeten. Wederom een heet hangijzer in mijn bestaan. 'Ehm, nogal.' In de dagelijkse praktijk beweeg ik inderdaad veel met anderen mee (feestje hier, opdracht daar, ja, nee, joh, kan wel!) soms zonder zelf goed te weten waar ik sta of wat ik belangrijk vind: wat ís mijn plek eigenlijk, héb ik hier wel zin in? Ik pas me makkelijk aan en en voel van nature - denk ik - goed aan waaraan een ander behoefte heeft. Een fijne eigenschap, want het zorgt voor een rijk sociaal leven vol mooie, uiteenlopende figuren. Maar misschien slaat het door: zo ga ik er vanuit dat ik met iedereen door een deur kan... en als dat niet zo is, vraag ik me af: wat doe ík verkeerd? Het is een ding op zich geworden. De laatste tijd nekt het me ook weleens, te veel mensen, te veel manieren, te veel verwachtingen, meebewegen kost me soms ook veel energie, waarbij de vraagt rijst: wat is míjn manier ook alweer, wat wil ik zelf eigenlijk? Daar kan ik niet altijd goed bij, merk ik nu. True that. Punten voor de therapeut! Getuige de opstelling komt dit omdat mijn ouders aan me blijven trekken: ze claimen me dusdanig dat ik mijn eigen plek niet kan bepalen en blijf bewegen. Dat is me dan weer net te stellig naar mijn smaak, merk ik, verzet borrelt op.

Omdat het mijn ‘vader’ niet lukt om zijn plek te vinden en zelfstandig afstand te bewaren, zet de therapeut hem uiteindelijk ergens neer. Vervolgens souffleert hij me de volgende woorden tegen mijn vader te zeggen: ‘Ik kan je niet redden, het is te zwaar voor me’. Ik krijg het haast niet uit mijn strot, de potpourri van verwarring, scepsis en schaamte wordt me nu bijna te veel. Ook mijn natuurlijke neiging om al dit soort ongemak weg te grappen, kan ik amper meer beteugelen. Toch doe ik braaf wat van me gevraagd wordt en pruttel de woorden tegen mijn vader, die direct glimt van trots: eindelijk kies ik voor mezelf. Gevoelsmatig ontstaat ergens lucht. Nu moet ik mijn moeder afremmen en vertellen ‘dat ik haar niet kan redden, maar dat ze altijd mijn moeder is en blijft’. Het geeft de vrouw - mijn moeder - een goed gevoel, vertelt ze ontroerd, ze is zichtbaar opgelucht. Ik denk aan alle keren dat ik heb gezegd dat mijn vader sinds mijn moeders dood ‘mijn vader en moeder tegelijk is’. Maar, nee: mijn vader is mijn vader, en mijn moeder mijn moeder – ook na haar dood. Zo had ik die woorden nog niet eerder bekeken. Geestig wel.

Er verschijnt een nieuwe pion in het veld: een blonde mevrouw uit Heemstede schuifelt op sloffen om me heen. Uiteindelijk komt ze naast me staan. Hoe voelt dat? Prima, zeg ik. De therapeut draagt de vrouw op om mij verplicht aan te kijken, minutenlang. Ik begin te lachen - echt, een broeinest van ongemak dit gebeuren. En ineens... straal ik, oprecht, daarover is iedereen het eens. De blonde vrouw op roze sloffen is Mijn Lot, legt de therapeut uit. ‘Iedereen heeft zijn eigen lot, dat hoort alleen bij jou. Het is jouw taak om het onder ogen te zien. Wat jij niet draagt, wordt altijd doorgegeven aan de volgende generatie. Als je je eigen lot aankijkt, en daarbij loslaat wat niet van jou is, dan wordt een andere wetmatigheid geactiveerd: je voelt kracht ontstaan. Dat is een heerlijk gevoel, het geeft je waardigheid en je zelfrespect groeit.’ Dat klinkt sowieso lekker, kom maar hier met dat lot. Dus voel ik me eenzaam of onzeker, zegt de therapeut, dan kán ik me vasthouden aan twee beelden: het beeld van de lachende miskraam en het beeld van mijn stralende, geblondeerde lot.

Als ik terugloop naar mijn plek, weet ik niet wat ik moet denken. Ik vond het absoluut leerzaam, hoewel me af en toe het gevoel bekroop dat ik naar een matig theaterstuk zat te kijken, naar iets wat in ieder geval niet over mij ging. Mijn sceptische inborst worstelt met die verwarring. En dat zorgt niet voor meer overgave, ik ben op mijn hoede. Hoewel ik de rest van de dag een aantal cruciale representanten-rollen toebedeeld krijg, ben ik de enige van de 12 aanwezigen die niet jammerend in de armen van een vroeg gestorven oom of een afwezige tweelingbroer belandt. Ik merk dat ik het ervaar als een jacht op mijn emoties – ik ‘moet en zal’ breken. Ook al is dat misschien niet aan de hand, en verzin ik het zelf, daarmee is die kans per direct vervlogen – mijn tranen krijgen ze niet, denk ik opstandig.

De verdere dag geef ik wat ik kan geven, in de rol van verstoten tweelingzus, een 10-jarig kind, een dochter van een wees. Ook aai ik een wildvreemde man die in de hoek van de ruimte met een gekwelde blik ligt te wiegen, trekkend met zijn linkerbeen. En nadat ik iemands zoekgeraakte kindsdeel representeerde wil de bijbehorende vrouw me niet meer loslaten. Ook ná de opstelling is ze niet bij me weg te fikken. Uiteindelijk gaan we samen op de foto zodat zichzelf aan dat goede gevoel, van haar hervonden deel, kan blijven herinneren. Ik neem het allemaal bloedserieus, maar ik doe het wel voor de ánder. Ach, en dat voelt ook goed, merk ik, dat ik anderen kan helpen. Zelf laat ik mijn Heemstedelijk lot op sloffen en mijn ongeboren broer zonder selfie vertrekken.